Terapia online vs offline

Ze względu na wyjątkową sytuację, z którą zostaliśmy skonfrontowani w kwietniu ubiegłego roku, wiele osób chcących pozostać w procesie terapeutycznym przy jednoczesnym zachowaniu bezpiecznego dystansu, zdecydowało się na kontynuację leczenia w formie online. W dalszym ciągu można się jednak spotkać z częstym kwestionowaniem takiej formy terapii oraz powątpiewaniem w jej skuteczność. W środowisku terapeutycznym ma ona zarówno wielu zwolenników jak i przeciwników, również wiele osób wyraża ambiwalencję i decyduje się na leczenie online jedynie w określonych, wyjątkowych sytuacjach. Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzonych w 2018r. dotyczących stosowania psychoterapii online w Polsce. Wynika z nich, że na tamten czas zaledwie jedna trzecia ankietowanych psychoterapeutów pracowała w takiej formie, większość uznaje ją w sytuacjach wyjątkowych, natomiast pozostałe osoby zupełnie negowały możliwość nawiązania prawidłowej relacji i jej skuteczność. Również w grupie pacjentów pozostaje wiele osób, które są niechętnie nastawione do leczenia w systemie zdalnym. Wprowadzone z powodu pandemii obostrzenia spowodowały, że leczenie online zdecydowanie zyskało na popularności i wielu sceptycznie nastawionych zdecydowało się na kontynuowanie terapii w takiej formie. W swojej pracy terapeutycznej zauważyłam zmieniającą się tendencję na przestrzeni ostatnich kilku miesięcy. Podczas gdy w kwietniu zdecydowana większość osób wolała zawiesić procesy leczenia i odłożyć je w czasie aż do ustania trudnej sytuacji, obecnie coraz większa liczba pacjentów wyraża swoją gotowość i decyduje się na formę zdalną, z której efektów wyrażają zadowolenie Otrzymuję także więcej zapytań o taką możliwość, co jasno wskazuje na dużo bardziej pozytywne nastawienie społeczeństwa.

Rynek usług psychologicznych w Polsce rozwija się dużo wolniej niż przykładowo w Stanach Zjednoczonych, dlatego wciąż pozostaje wiele obaw związanych z usługami online. Warto jednak wspomnieć, że Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne stworzyło specjalne wytyczne dotyczące stosowania tej metody leczenia. W artykule postaram się przybliżyć zalety oraz wady, a także różnice pomiędzy tradycyjną formą psychoterapii prowadzoną w kontakcie bezpośrednim, a spotkaniami na odległość.

Pierwsza konsultacja umożliwia pacjentowi sprawdzenie jak czuje się podczas takiej wirtualnej sesji. Jeżeli osoba wcześniej miała do czynienia z rozmowami z bliskimi bądź współpracownikami za pomocą komunikatorów, wie w jaki sposób to funkcjonuje, a także, że stanowi dobry zamiennik w stosunku do klasycznych metod.

Czesław Czabała, za Michaelem Lambertem i Benjaminem Oglesem (2004), jako czynniki leczące w psychoterapii, wymienia przede wszystkim: wsparcie, uczenie się i działanie. Aby psychoterapia była skuteczna, konieczne jest nawiązanie pozytywnej relacji terapeutycznej pomiędzy pacjentem a terapeutą. Aby osiągnąć przymierze terapeutyczne, konieczne są empatia, akceptacja i autentyczność terapeuty (Rogers,1957), a także możliwość wspólnego wyznaczania celów psychoterapii i sposobów ich osiągania (Bordin,1979). Istotnym czynnikiem są także korektywne doświadczenia emocjonalne polegające na odreagowaniu emocji i przeżyciu trudnych uczuć z przeszłości w obecności terapeuty. Psychoterapia online umożliwia nawiązanie pozytywnej relacji oraz realizację pozostałych czynników, dzięki czemu pacjent ma szansę na wprowadzanie oczekiwanych przez siebie zmian oraz na zauważalną poprawę jakości życia.

Można wyróżnić dwie formy terapii online:

• synchroniczną prowadzoną w czasie rzeczywistym, poprzez komunikatory różnego rodzaju

• asynchroniczną, w której kontakt jest odwleczony w czasie, np. poprzez pisanie e-maili, stosowaną dużo wcześniej niż wideorozmowy.

Jeżeli chodzi o drugą z form, jest rekomendowana w sytuacji, gdy pacjentowi zależy na uzyskaniu porady dotyczącej problemu, np. jeszcze przed rozpoczęciem całościowego leczenia. Inna sytuacja dotyczy osób, które są już w procesie terapeutycznym i według kontraktu ustalonego z terapeutą, mogą kontaktować się pomiędzy sesjami, gdy napotkają na swojej drodze trudności lub pojawią się wątpliwości. Ten sposób nie stanowi jednak odpowiednika dla konwencjonalnej terapii i nie jest tak skuteczny jak rekomendowana obecnie forma synchroniczna. Z tego też powodu w tekście skupię się przede wszystkim właśnie na formie synchronicznej.

Jakie są zalety psychoterapii online i w jakich sytuacjach jest rekomendowana?

• Brak konieczności dojazdów, a co za tym idzie, więcej czasu i możliwości, aby spotkania odbywały się regularnie raz w tygodniu lub, jeżeli istnieje taka potrzeba, 2 razy. Niesie to ze sobą także oszczędność pieniędzy, które byłyby przeznaczone na paliwo lub na komunikację miejską. Następuje także znaczna redukcja stresu związanego z presją, aby zdążyć na czas w umówione miejsce, znaleźć miejsce do zaparkowania, co w większych miastach oraz przy obecnym szybkim trybie życia nierzadko stanowi problem. Spóźnienia na terapię odbijają się niestety na długości jej trwania, ponieważ sesja jest wtedy odpowiednio krótsza,

• Z powodu braku konieczności transportu, jest to spore ułatwienie dla osób niepełnosprawnych, które potrzebują wsparcia psychologicznego,

• Wiele osób chciałoby skorzystać z pomocy psychologa, jednak z różnych powodów ciężko im to zorganizować w trybie stacjonarym, np. ze względu na konieczność pozostawania w domu i opiekę nad małymi dziećmi,

• Jest to idealne rozwiązanie dla osób mieszkających w mniejszych miastach i na wioskach, gdzie dostęp do profesjonalnej pomocy stacjonarnie jest utrudniony,

• Większa swoboda, komfort pozostawania w wygodnym miejscu, co wpływa również na poczucie bezpieczeństwa,

• Możliwość kontynuowania terapii będąc często w podróży, co uniemożliwia regularne spotkania w gabinecie,

• Wielu rodaków decyduje się na podjęcie pracy za granicą, gdzie dostęp do terapii w języku ojczystym jest utrudniony, a leczenie często o wiele droższe,

• Dostępne komunikatory umożliwiają przesyłanie zadań terapeutycznych,

• Zmniejszenie lęku przed oceną, ponieważ nie dochodzi do kontaktu bezpośredniego. Osoby zazwyczaj czują się dużo pewniej pozostając za ekranem monitora,

• Osoby odczuwające wstyd z powodu uczęszczania na terapię, nie muszą mierzyć się z ryzkiem, że przed gabinetem psychologicznym spotkają znajomą osobę,

• Dla osób cierpiących na fobię społeczną, spotkania w formie online mogą być sporym ułatwieniem w początkowej fazie terapii, gdy przyjście do gabinetu wydaje się być niemożliwe,

• Dla pacjentów zmagających się z depresją, których przytłacza perspektywa wyjścia z domu lub nawet opuszczenia pokoju. Kontakt online może wtedy stanowić istotny krok w nawiązaniu relacji z terapeutą i budowaniu motywacji do leczenia

Przeprowadzony został także szereg badań przedstawiających pozytywne efekty terapii online w leczeniu konkretnych zaburzeń, zwłaszcza dotyczących efektów psychoterapii poznawczo-behawioralnej przeprowadzanej w trybie zdalnym w leczeniu lęku napadowego i agorafobii (2008). Wyniki pokazują, że zarówno terapia online jak i offline są równie skuteczne i w obu przypadkach wystąpiło znaczne zmniejszenie nasilenia lęku, stresu, objawów depresji oraz nastąpiła poprawa jakości życia.

Należy jednak pamiętać, że nie we wszystkich przypadkach zdalne leczenie może być wskazane. Mimo potwierdzonej swojej wysokiej skuteczności, nie będzie odpowiednie dla każdego. Przed podjęciem terapii, zadaniem specjalisty jest ocena, czy forma online jest adekwatna w przypadku zgłaszanych przez osobę problemów. W kwestii terapeuty leży dobór odpowiedniego narzędzia do leczenia, rozpatrzenie potencjalnych zagrożeń oraz korzyści płynących z zaproponowanej formy terapii i omówienie ich z pacjentem.

W jakich przypadkach psychoterapia w formie online może być nieskuteczna?

• W przypadku występowania myśli samobójczych i zachowań autoagresywnych, czyli w sytuacjach, w których konieczna jest bezpośrednia interwencja psychologa i występuje bezpośrednie zagrożenie życia,

• W stanach psychotycznych, gdzie zachodzi konieczność hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym,

• U osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych, zwłaszcza kiedy pacjent ma trudność z utrzymaniem abstynencji. Wtedy najbardziej zalecaną formą terapii są spotkania grupowe pomagające w lepszym zrozumieniu problemu i budowaniu tożsamości jako osoba uzależniona lub leczenie w ośrodku stacjonarnym.

Należy również wziąć pod uwagę, że nie każdy dysponuje komfortowym miejscem i ma odpowiednie warunki, aby w zaciszu skupić się na terapii. Osoby mieszkające na małej powierzchni, którą dzielą dodatkowo z pozostałymi domownikami, skarżą się na brak dogodnej lokalizacji i możliwości zdalnej pracy z terapeutą w dyskretnej atmosferze. Istnieje także grupa pacjentów, dla których perspektywa wyjścia z domu na sesję jest bardzo istotna, ponieważ daje poczucie czasu dla siebie. Zdarza się, że dla pacjenta jest to jedyna opcja oderwania się choć na chwilę od codzienności i odpoczynku od otaczającej rzeczywistości. Są również pacjenci, którzy cenią sobie sam pobyt w gabinecie terapeutycznym, bowiem działa on na nich kojąco. Barierą mogą być także pojawiające się problemy techniczne, takie jak niska jakość połączenia lub brak dostępu do Internetu. Pojawiająca się w związku z tym irytacja nie sprzyja przyjaznej atmosferze terapii.

W literaturze jako najbardziej podstawowe metody zbierania danych w diagnozie psychologicznej wymieniane są przede wszystkim rozmowa i obserwacja (Pasikowski, 2008). O ile kontakt za pomocą komunikatora w pełni umożliwia zebranie wywiadu, ponieważ specjalista opiera się na udzielanych przez pacjenta odpowiedziach na zadawane pytania, to niestety obserwacja nie jest wykonalna. W trakcie stosowania tej techniki w gabinecie, psycholog skupia się na wskaźnikach konstytucjonalnych (np. budowa ciała), fizjologicznych, które mogą świadczyć o konkretnych stanach emocjonalnych (np. ilość oddechów), behawioralnych (np. ruchy) (Pasikowski, 2008). Zaobserwowanie ich poprzez monitor komputera jest niezwykle trudne, wręcz niemożliwe, co w niektórych przypadkach może utrudniać proces diagnostyczny. Innymi narzędziami służącymi do diagnozy są metody kwestionariuszowe, projekcyjne lub testy psychometryczne. O ile kwestionariusz można przesłać do badanej osoby i wyniki będą miarodajne, to pozostałe techniki wymagają bezpośredniej interakcji w gabinecie terapeutycznym.

W obliczu obecnej sytuacji, niekonwencjonalna forma terapii wydaje się być zachęcającą alternatywną. Niemniej jednak terapia jest bardzo indywidualnym procesem i najważniejsze są jej efekty oraz komfort pacjenta, dlatego niezwykle istotne jest, aby dokonać odpowiedniego wyboru. Jeżeli są osoby, które mają wątpliwości, natomiast z różnych przyczyn nie są w stanie korzystać z tradycyjnej metody, warto skontaktować się ze specjalistą w celu uzyskania porady dotyczącej wyboru optymalnej metody leczenia bądź uzyskania możliwości sprawdzenia, czy forma zdalna będzie adekwatna i zapewni poczucie bezpieczeństwa.

---

Bibliografia:

Childress C.A, Ethical Issues in Providing Online Psychotherapeutic Interventions, Theme Issue on eHealth Ethics 2 (1) 2000

Czabała, J. Cz. (2006). Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Drath W., Nęcki S., Psychoterapia on-line z perspektywy polskich psychoterapeutów, Psychoterapia 3 (186) 2018, 55–63.

Kiropoulos, L., Klein, B., Austin, D., Gilson, K., Pier, C., Mitchell, J. and Ciechomski, L., 2008. Is internet-based CBT for panic disorder and agoraphobia as effective as face-to-face CBT?. Journal of Anxiety Disorders, 22(8), pp.1273-1284.

Kocur, N., 2020. Psycholog Online: Czy Działa, Ile Kosztuje I Na Co Zwrócić Uwagę. [online] Pokonaj Lęk. Dostęp w internecie: <https://www.pokonajlek.pl/psycholog-online/> [Dostęp 23.06.2020].

Lambert, M. J., Ogles, B. M. (2004). The efficacy and effectiveness of psychotherapy. W: M. J. Lambert (red.), Bergin and Garfield’s Handbook of psychotherapy and behavior change (s. 139-193). New York: John Wiley & Sons, Inc.

Leśnicka A., Psychoterapia on-line w polskim Internecie: przegląd witryn, Psychoterapia 4 (147) 2008, 73–82.

Pasikowski, T., Metody stosowane w psychologicznej diagnozie klinicznej. W: red. Nauk. Sęk H., Psychologia kliniczna. Warszawa 2008, s. 213-240.

Rogers, C. R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21, 95-103.

Rudnicka P, Pindych A, Probierz E. Etyczne aspekty prowadzenia terapii online: analiza wybranych stron internetowych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia de Cultura. 2018;4(10):64-73.

Ziętal, M., 2018. Skuteczność Psychoterapii Online [online]. Blog.e-poradnia.com. Dostęp w internecie:http://blog.e-poradnia.com/2018/02/05/skutecznosc-psychoterapii-online/ [Dostęp 05.02.2018].